Nu het vaccineren tegen COVID-19 wereldwijd al een aantal maanden op gang is, wordt door landen steeds vaker nagedacht over het ‘heropenen’ van de samenleving en de terugkeer naar een leven zonder lockdowns en avondklokken. Eén van de manieren om dit binnen korte termijn te bereiken, is via het invoeren van een (digitaal) vaccinatiepaspoort of -certificaat: een bewijs dat iemand gevaccineerd is tegen COVID-19. Op deze manier kunnen meer vrijheden worden geboden aan burgers die zijn ingeënt tegen het virus. In Israël is een soortgelijk vaccinatiepaspoort al in werking getreden[1], maar in hoeverre is dit ook een goede optie voor Nederland?

Het vaccinatiepaspoort of -certificaat bestaat uit een fysiek en/of een digitaal bewijs dat een persoon is ingeënt tegen COVID-19.[2] Een digitaal exemplaar wordt bijvoorbeeld via een speciale website of app beschikbaar gesteld. Het paspoort kan ingezet worden om toegang te verlenen tot specifieke plekken en voorzieningen, zoals restaurants, bibliotheken en evenementen. Ook kan via een vaccinatiepaspoort reizen naar het buitenland mogelijk worden gemaakt. Aldus zullen mensen die gevaccineerd zijn tegen COVID-19, over meer vrijheden beschikken dan niet-gevaccineerden.

Verschillende sectoren en branches zoals de luchtvaart- en horecasector en de evenementenbranche zullen een vaccinatiepaspoort met open armen ontvangen. Door de coronamaatregelen liggen deze sectoren namelijk al maandenlang stil, met alle (economische) gevolgen van dien. Via een vaccinatiepaspoort kunnen deze voorzieningen weer open worden gesteld voor een beperkt publiek. Tevens is volgens een onderzoek van de TU Delft het draagvlak voor een vaccinatiepaspoort vrij hoog: 73 procent van de ondervraagden staat achter een beleidsoptie waarin gevaccineerde mensen een vaccinatiebewijs ontvangen, waarmee zij bepaalde plekken (zoals sportscholen, winkels en horeca) mogen blijven bezoeken wanneer er in hun regio een uitbraak van het coronavirus plaatsvindt.[3]

Ook op Europees niveau is de discussie over een mogelijk vaccinatiepaspoort van start gegaan. In maart kondigde de Europese Commissie het ontwerpvoorstel Digitaal Groen Certificaat aan, een Europees vaccinatiepaspoort waardoor het voor mensen die zijn gevaccineerd, een negatieve coronatestuitslag hebben of immuun zijn tegen COVID-19, gemakkelijker wordt om binnen de Europese Unie te reizen.[4] Dit certificaat zal waarschijnlijk voor de zomer van 2021 ingevoerd worden, zodat het gereed is voor het toeristische hoogseizoen.

Het invoeren van een vaccinatiepaspoort klinkt dus als een goede manier om geleidelijk uit de lockdown te komen en het land weer open te stellen voor reizigers. Toch kunnen er enkele punten van kritiek worden genoemd. Zo zorgt het invoeren van een vaccinatiepaspoort ervoor dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden: een vaccine apartheid, die de samenleving alleen maar verder opsplitst.[5] In veel landen, waaronder ook Nederland, zal dit mede leiden tot een grotere kloof tussen jong en oud. De ouderen mochten immers vooraan in de rij staan voor een vaccinatie en zouden dus eerder gebruik kunnen maken van bepaalde vrijheden. Ook op globale schaal leidt een vaccinatiepaspoort tot meer ongelijkheid, onder andere tussen arm en rijk: armere landen zullen door een gebrek aan vaccinaties pas op een later moment hun burgers kunnen inenten. Burgers van minder welvarende landen kunnen dus pas veel later profiteren van de voordelen die het vaccinatiepaspoort biedt. De sociaaleconomische kloof tussen landen, maar ook tussen burgers zal door een paspoort alleen maar worden vergroot.

Daarnaast is het momenteel nog onduidelijk in hoeverre iemand die is ingeënt met het coronavaccin, het coronavirus niet meer kan verspreiden en hoe lang het coronavaccin effectief is tegen het virus en varianten hiervan.[6] Dit is tevens één van de redenen waarom de Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties het stellen van een coronavaccinatie-vereiste aan vertrek en aankomst in een land, sterk afraadt.[7]

Verder komen er verschillende privacyvraagstukken om de hoek kijken indien het vaccinatiepaspoort (ook) via een app beschikbaar wordt gesteld. Het gaat hierbij om gevoelige medische persoonsgegevens, die op grond van nationale en internationale wettelijke verplichtingen voldoende beschermd dienen te worden. Het is dus de vraag op welke wijze deze persoonsgegevens worden verwerkt en hoe de overheid ervoor gaat zorgen dat deze data niet in de verkeerde handen terechtkomt.[8] Ook zijn er enkele praktische problemen omtrent de app te benoemen, aangezien niet iedereen over een smartphone beschikt die deze app ondersteunt. Hierdoor zullen bevolkingsgroepen zoals ouderen en mensen met een lager inkomen buiten de boot vallen, wat weer in verband staat met de sociaaleconomische kloof in de samenleving die hierdoor wordt vergroot.

De verwachting is dat iedereen boven de 18 jaar vanaf half juli 2021 een eerste vaccinatie gehad kan hebben.[9] Er zijn dus genoeg redenen voor Nederland na te denken over het implementeren van een coronapaspoort of -certificaat. De overheid dient hierbij echter wel rekening te houden met nadelige gevolgen hiervan. Het afwegen van de verschillende belangen die hierbij een rol spelen is dan ook van essentieel belang. Toch is de kans aanwezig dat de zon opzoeken in het buitenland of een bezoek brengen aan een museum, in de toekomst enkel mogelijk is met een vaccinatiepaspoort.

[1] The Guardian, ‘Green pass: how are Covid vaccine passports working for Israel?’, The Guardian 28 februari 2021, geraadpleegd via: theguardian.com/world/2021/feb/28/green-pass-how-are-vaccine-passports-working-in-israel.

[2] Gstrein, Kochenov & Zwitter, A Terrible Great Idea? COVID-19 ‘Vaccination Passports’ in the Spotlight (Working Paper nr. 153), University of Oxford 2020, geraadpleegd via: compas.ox.ac.uk/wp-content/uploads/WP-2021-153-Gstrein-Kochenov-Zwitter-A-Terrible-Great-Idea-Vaccination-Passports.pdf.

[3] TU Delft, Beleidsrapport over de hoofdresultaten van een keuze-experiment naar de voorkeuren van Nederlanders voor vaccinatiebeleid, 18 december 2020.

[4] Voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad betreffende een kader voor de afgifte, verificatie en aanvaarding van interoperabele vaccinatie-, test- en herstelcertificaten teneinde het vrije verkeer tijdens de COVID-19-pandemie te vergemakkelijken (digitaal groen certificaat) (COM/2021/130).

[5] P. Nuki e.a., ‘Fears of ‘vaccine apartheid’ as countries mull immunisation passports’, The Telegraph 18 januari 2021, geraadpleegd via: telegraph.co.uk/global-health/science-and-disease/fears-vaccine-apartheid-countries-mull-immunisation-passports/.

[6] Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Werking en bescherming, geraadpleegd via: rivm.nl/covid-19-vaccinatie/vaccins/werking.

[7] Wereldgezondheidsorganisatie, ‘Interim position paper: considerations regarding proof of COVID-19 vaccination for international travellers’, Wereldgezondheidsorganisatie 5 februari 2021, geraadpleegd via: who.int/news-room/articles-detail/interim-position-paper-considerations-regarding-proof-of-covid-19-vaccination-for-international-travellers.

[8] T. Osama, M.S. Razai & A. Majeed, ‘Covid-19 vaccine passports: access, equity, and ethics’, BJM 2021/373.

[9] Rijksoverheid, Aanpak coronavaccinatie in Nederland, geraadpleegd via: rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-vaccinatie/aanpak-coronavaccinatie.