Wie was Dostojevski?
In het 19e eeuwse Russische Tsarenrijk leefde de schrijver en filosoof Fjodor Michajlovitsj Dostojevski. Hij behoort vandaag de dag tot de grootste klassieke schrijvers binnen de wereldliteratuur. Nu denkt u misschien, waarom Dostojevski behandelen in een juridisch artikel? Hoort deze man niet beter te worden besproken binnen de literatuurstudies of de sectie filosofie? Niets is naar mijn mening minder waar. Onderstaand zal ik het een en ander vertellen over deze uiterst interessante schrijver en en zal ik zijn toegevoegde waarde voor iedere rechtenstudent aangeven.
We kennen allemaal het beeld. Een groep gevangenen wordt ter dood veroordeeld en voor het vuurpeloton gebracht. De mannen maken zich klaar om deze wereld te verlaten en hebben reeds hun laatste gebeden gezegd. Echter, in plaats van met kogels te worden doorzeefd, zien zij een knecht op karikaturale wijze aan komen rennen, in zijn handen een brief van de Tsaar. Er is aan de mannen gratie verleend; de doodstraf wordt omgezet in jaren van Siberisch dwangarbeid. Een van deze mannen is Fjodor Dostojevski, een beginnend schrijver die zich te kritisch heeft uitgelaten tegenover het regiem. Gedurende deze jaren van dwangarbeid zou hij inspiratie putten uit zijn erbarmelijke omstandigheden om deze vervolgens te gebruiken voor zijn grote werken, welke vanaf de jaren 1860′ verschijnen.
Misdaad en Straf
Dit boek gaat over een student, jawel een rechtenstudent, in het oude St. Petersburg, genaamd Rodion Raskolnikov. Zijn armoede en uitzichtloosheid drijven hem ertoe een oude woekeraarster om het leven te brengen (belangrijk detail is dat het een verschrikkelijke vrouw is die onder andere haar gehandicapte zus slaat). Raskolnikov komt koelbloedig tot zijn besluit. Hij ziet zichzelf als moreel superieur ten opzichte van haar (en hetgeen zij als persoon voor staat). Hij stelt zichzelf de vraag, doe ik de mensheid niet enkel goed door een slecht mens uit de weg te ruimen? (De natuurrechtelijke visie is hier interessant). Na de moord blijkt Raskolnikov echter toch niet zo meedogenloos als hij eerst leek, hij begint te hallucineren en slaapt en eet nauwelijks meer. Wat hierop volgt is een vanuit zowel juridisch als psychologisch oogpunt erg interessante strijd tussen Raskolnikov en de rechter commissaris. Blijft Raskolnikov bij zijn oorspronkelijke overtuigingen of geeft hij zichzelf aan? Juridisch interessant is onder meer de merkwaardige wijze waarop de rechter commissaris probeert om Raskolnikov te laten verklaren over zijn misdaad, de kwestie in hoeverre iemand zelf ‘schuldig’ is aan zijn misdaad, en hoe Raskolnikov er uiteindelijk naar verlangt om opgepakt en rechterlijk bestraft te worden.
De broers Karamazov
Dit boek wordt voor velen beschouwd als Dostojevski’s magnum opus. Het is een erg lang en complex boek waaruit het lastig is een centraal thema te destilleren. Fjodor Karamazov, een dronkaard die zich vooral bezig houdt met orgieën houden en geld verkwisten, laat drie zoons na: Dmitri, Ivan en Alyosha. Naast de erg intense gesprekken over de rol van religie en het wel of niet bestaan van een god (voor de liefhebbers) is het boek opnieuw van belang vanuit juridisch oogpunt. Opnieuw wordt er in dit boek een moord gepleegd (zonder teveel in detail te treden). Een van de broers wordt uiteindelijk opgepakt voor deze moord, en zo begint een van de meest merkwaardige (in negatieve zin) rechtsprocessen waar ooit in fictieve zin over is geschreven (met uitzondering van Kafka). Waar de vraag al vaker aan de orde is geweest wanneer je onschuldig kunt zijn aan een delict hoewel je de daad wel gepleegd hebt, wordt er in dit boek bezien hoe iemand schuldig kan zijn aan een misdrijf zonder de daad te hebben gepleegd. Verder komt er aan de orde hoe een gerechtelijke dwaling tot stand komt, hoe je iets gestolen kunt hebben zonder een dief te zijn en hoe ‘te logisch’ denken kan resulteren in geschiftheid. De laatste hoofdstukken van het boek staan volledig in het teken van het proces tegen de oudste broer en zijn vanuit het oogpunt van verschillende hedendaagse kwesties, waaronder de groeiende rol van slachtoffers binnen een rechtsproces, nog steeds erg relevant voor juristen.
Conclusie
Met deze boeken is Dostojevski al ruim 150 jaar van waarde voor rechtenstudenten. Uiteraard heeft hij nog veel meer geschreven, noemenswaardig zijn onder andere; Aantekeningen uit het ondergrondse, Boze geesten en De idioot, een persoonlijke favoriet waarin Dostojevski onder meer schrijft over schijnexecuties zoals hij deze zelf ook heeft meegemaakt. Uit eigen ervaring kan ik zeker zeggen dat zijn boeken mij anders hebben laten kijken naar juridische kwesties. Mocht je geïnteresseerd zijn, schroom dan niet om contact op te nemen (bijvoorbeeld voor tips voor wat betreft het lezen van zijn werk): [email protected]
