In december 2020 werd uitspraak gedaan in de langstlopende rechtszaak in Nederland: na 44 jaar steggelen komt een einde aan de zaak tussen betonpalenfabrikant Niemans en gemeente Vijfheerenlanden, waarin laatstgenoemde wordt veroordeeld tot het betalen van ruim 90 miljoen euro aan schadevergoeding.[1] In dit artikel de feiten rondom het proces en antwoorden op de belangrijkste vragen die de zaak oproept.
Wat is er precies gebeurd?
Bij Niemans Beton ontstonden begin jaren ’70 plannen voor de uitbreiding van het bedrijf, waarvoor het een stuk grond kocht van industrieschap Hagestein-Vianen. Bij het industrieschap heerste echter twijfel over de vraag of Niemans daadwerkelijk van plan was de fabriek uit te breiden, waarop zij weigerde de grond te leveren. Niemans startte een juridische procedure en de rechter oordeelde dat het industrieschap de grond alsnog diende te leveren, wat gebeurde in 1981. Het industrieschap stelde beroep in cassatie in, maar hierin bevestigde de Hoge Raad in 1987 de eerdere uitspraak.[2] Om de schade die Niemans had geleden ten gevolge van de late levering van de grond vergoed te krijgen, startte het bedrijf begin jaren ’90 een rechtszaak. De vordering werd in 1993 door de rechtbank Dordrecht afgewezen, omdat het bedrijf niet had kunnen aantonen dat het tussen 1975 en 1982 gereed stond om haar uitbreidingsplan te realiseren en bovendien, in de periode dat ze niet over de grond van het industrieschap kon beschikken, aanmerkelijk meer zou hebben kunnen produceren dat in werkelijkheid was gebeurd.[3] Tegen dit vonnis ging Niemans in hoger beroep bij het Hof in Den Haag, waarop het Hof de opdracht gaf te bewijzen dat het bedrijf begin 1976 daadwerkelijk wilde overgaan tot uitbreiding en daarvoor alle voorbereidingen had getroffen.[4] Het lukte Niemans Beton in 2002 om dit bewijs te leveren.[5] Het Hof veroordeelde de gemeente Vijfheerenlanden mede op grond hiervan op 15 december 2020 tot het betalen van een schadevergoeding van 92 miljoen euro aan Niemans Beton.[6] Het industrieschap van destijds was een zogeheten gemeenschappelijke regeling, ook wel GR, die bij de gemeentelijke herindeling werd opgeheven. De rechten en plichten uit deze zaak werden daarom overgenomen door de gemeente Vijfheerenlanden.[7] De gemeente heeft al eerder aangegeven af te zien van beroep in cassatie.[8]
Hoe kon deze rechtszaak zo lang duren?
Zoals uiteengezet werd het industrieschap eerder, in 1993, door de rechtbank Dordrecht in het gelijk gesteld. In hoger beroep lukte het Niemans vervolgens om te bewijzen dat het bedrijf destijds wilde uitbreiden en daar ook daadwerkelijk op voorbereid was. Hierdoor werd de zaak echter pas echt ingewikkeld: er diende berekend te worden wat de werkelijke schade was die door Niemans was geleden door het te laat leveren van de grond. Het Hof Den Haag benoemde in 2005 een Commissie van Deskundigen, die allereerst moest bezien wat de marktgevolgen zouden zijn geweest wanneer Niemans wel zou zijn uitgebreid.[9] Vervolgens onderzocht diezelfde commissie in 2010 wat de hoogte van het schadebedrag was.[10] Er ontstaat hierop echter een meningsverschil over de schadeberekening die door de deskundigen werd gebruikt. Het Hof was daardoor genoodzaakt een tussenuitspraak te doen over de te hanteren schadeberekeningsmethode. Er werd besloten dat de methode die door de deskundigen werd gehanteerd als uitgangspunt kon worden genomen, maar een belangrijk onderdeel uit de berekening moest worden geschrapt.[11] Dit leidde tot forse verhoging van het schadebedrag, waar in de volgende alinea op teruggekomen zal worden. In 2017 vond op verzoek van de gemeente een schikkingscomparitie plaats, waarin partijen niet nader tot elkaar kwamen.[12] De gemeente stelde om die reden beroep in cassatie in om zich te verzetten tegen het aanpassen van de schadeberekeningsmethode gehanteerd door het Hof. De Hoge Raad bevestigde in 2019 het oordeel van het Hof, waarna de procedure kon worden voorgezet.[13] Begin 2020 werden door het Hof de laatste resterende geschilpunten afgerond, waarna in december 2020 de uitspraak volgde.[14]
Waarom is het schadebedrag zo fors?
Allereerst vindt, zoals in de voorgaande alinea besproken, de hoogte van het schadebedrag oorzaak in het feit dat het Hof in haar uitspraak de belangrijkste elementen van de schadeberekeningsmethode schrapte.[15] Er hoeft om die reden geen rekening te worden gehouden met het ondernemersrisico dat Niemans gelopen zou hebben bij uitbreiding van de fabriek, een bedrag dat eerder steeds in mindering werd gebracht op de berekende schadevergoeding.[16]Doordat aftrek van dit ondernemersrisico niet meer nodig wordt geacht, komt het schadebedrag vele malen hoger te liggen. Vervolgens werd ook bepaald dat jaarschades niet behoeften te worden teruggerekend naar een vroegere peildatum.[17]
De schade die Niemans in totaal leed werd daardoor door het Hof begroot op 28 miljoen euro, maar door het lange tijdsverloop dat de zaak kent is dit bedrag met inbegrip van rente opgelopen tot 80 miljoen euro, waar ook nog eens meer dan 10 miljoen euro aan proceskosten van Niemans bovenop komt.[18]
Hoe gaat de gemeente Vijfheerenlanden dit enorme bedrag betalen?
Door de lange duur van het proces heeft de gemeente Vijfheerenlanden een groot bedrag, te weten 40 miljoen euro, kunnen reserveren in de gemeentelijke spaarpot.[19] De overige 50 miljoen wordt volgens de gemeente gehaald uit reserves.[20] Dit neemt niet weg dat het betalen van de schadevergoeding een enorme aanslag op de gemeentelijke spaarpot zal zijn, wat de gemeente in de komende jaren dwingt tot het maken van keuzes wat betreft investeringen die worden gedaan. Burgemeester Sjors Fröhlich sprak eerder al over een ‘mokerslag’ voor de gemeente.[21]
De langstlopende rechtszaak van Nederland lijkt hiermee definitief tot een einde te zijn gekomen. Medelijden met de gemeente hoeven we volgens advocaat Galama echter niet te hebben: ‘’Dat de gemeente de grond niet heeft willen leveren is een bewuste wanprestatie geweest. Ze hebben de grond voor meer geld aan ander bedrijven verkocht, die er kantoren op gebouwd hebben en werkgelegenheid en belastinginkomsten bevorderden. De gemeente heeft de voordelen van de deal allang gehad.’’[22]
[1] Pols, Trouw 15 december 2020.
[2] Hof ’s-Gravenhage 16 januari 1987, ECLI:NL:GHSGR:1987:1.
[3] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[4] Hof ’s-Gravenhage 6 maart 1997, ECLI:NL:GHSGR:1997:6.
[5] Hof ’s-Gravenhage 19 december 2002, ECLI:NL:GHSGR:2002:AF2217.
[6] Hof Den Haag 15 december 2020, ECLI:NL:GHDHA:2020:2366.
[7] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[8] NOS (2021, 15 maart). Na proces van 40 jaar betaalt Vijfheerenlanden 92 miljoen aan betonbedrijf. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://nos.nl/artikel/2372745-na-proces-van-40-jaar-betaalt-vijfheerenlanden-92-miljoen-aan-betonbedrijf.html
[9] Hof ’s-Gravenhage 19 mei 2005, ECLI:NL:GHSGR:2005:1108.
[10] Hof ’s-Gravenhage 21 december 2010, ECLI:NL:GHSGR:2010:6241.
[11] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 13 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[12] Hof Den Haag 8 augustus 2017, ECLI:NL:GHDHA:2017:2282.
[13] HR 30 augustus 2019, ECLI:NL:HR:2019:1291.
[14] Hof Den Haag 15 december 2020, ECLI:NL:GHDHA:2020:2366.
[15] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[16] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[17] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[18] Franck, Algemeen Dagblad 16 december 2020.
[19] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[20] Gemeente Vijfheerenlanden (2021, 25 februari). Feiten en cijfers over de zaak Niemans Beton. Geraadpleegd op 12 april 2021, van https://www.vijfheerenlanden.nl/Bestuur/Bestuursnieuws/Stand_van_zaken_Niemans/Feiten_en_cijfers_over_de_zaak_Niemans_beton
[21] Franck, Algemeen Dagblad 16 december 2020.
[22] Pols, Trouw 15 december 2020.
