Uit onderzoek van Frank van Tulder, senior onderzoeker bij de Raad voor de rechtspraak, blijkt dat de Nederlandse strafrechter in een periode van 20 jaar, gemiddeld zo’n 11% zwaarder is gaan straffen.  Zo wordt er bijvoorbeeld gemiddeld 65% zwaarder gestraft bij gewelds- en zedendelicten ten opzichte van 20 jaar geleden en wordt er gemiddeld minder zwaar gestraft voor drugsdelicten.[1]Ondanks deze gemiddelde stijging vindt 75% van de Nederlandse bevolking dat de straffen die in Nederland worden opgelegd over het algemeen te laag zijn, blijkt uit onderzoek van Kantar in opdracht van het ministerie van Justitie & Veiligheid.[2]

De Nederlandse strafrechter is dus zwaarder gaan straffen maar hoe straft de rechter in Nederland, vergeleken met zijn collega’s uit andere West-Europese landen? Doordat er verschillen bestaan rondom de afbakening van strafbare feiten en de inrichting van strafrechtelijke systemen is het lastig een duidelijke vergelijking te maken. Om toch tot een vergelijking te komen gebruikt Ben van Velthoven, universitair hoofddocent Rechtseconomie aan de universiteit van Leiden, het European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics (ESB) en de SPACE I Annual Penal Statistics. Van Velthoven stelt dat voor een vergelijking van punitiviteit in Europa het best kan worden gekeken naar het strafrisico, het product van de strafkans en de gemiddelde strafmaat.[3] Als we kijken naar het strafriscio op basis van het ESB zien we dat Nederland door de jaren inderdaad strenger is gaan straffen. Echter is wel op te merken dat gemiddelde strafrisico in Nederland lager ligt dan het gemiddelde in West-Europa. Wanneer naar de SPACE I cijfers wordt gekeken kan Nederland ook tot de middenmoot van Europa behoort qua strafrisico. Er kan dus worden geconcludeerd dat Nederland niet tot de zwaarste punitieve strafrechtsystemen behoort, maar ook zeker niet tot de minst punitieve strafrechtsystemen.

Hoe komt het dan toch, dat 75% van de Nederlandse bevolking vindt dat er in zijn algemeenheid te laag wordt gestraft in Nederland, ondanks het feit dat objectieve data laat zien dat Nederland tot de middenmoot van Europa behoort wat betreft punitiviteit en er de laatste jaren zwaarder wordt gestraft? Marijke Malsch, hoogleraar aan de Open Universiteit, stelt dat dit komt door een gebrek aan informatie rondom de strafzaak en de achtergronden daarvan. Vooral bij laagopgeleide is dit informatie-effect duidelijk zichtbaar. Uit onderzoek blijkt dat meer informatie leidt tot een kleinere behoefte om strenger te straffen. Dit geldt voor zowel hoger als lager opgeleiden, maar bij de laatste groep is dit effect veel groter. Het onderzoek laat zien dat het belangrijk is om vooral lager opgeleiden goed te infomeren over rechtspraak. Hierbij is duidelijk taalgebruik van groot belang.[4]

Kortom op basis van objectieve data uit het ESB en de SPACE I Annual Penal Statistics plus het onderzoek van Frank van Tulder blijkt dat de Nederlandse strafrechter weldegelijk zwaarder is gaan straffen en tot de middenmoot van Europa behoort qua punitiviteit. Om toch te zorgen dat het aantal Nederlanders dat vindt dat er te laag gestraft wordt, naar beneden gaat, moet worden voorzien in een betere informatievoorziening vanuit de rechtspraak naar de bevolking rondom strafzaken.

[1] van Tulder, F. (2019). Is de rechter zwaarder gaan straffen? Twee decennia in beeld. Tijdschrift voor rechtspraak en straftoemeting, 2019(1/2), 73–82.

[2] Verhue, D., & Nieuwenhuizen, L. (2019). J&V monitor (H7022). Kantar.

[3] van Velthoven, B. C. J. (2015). Nederland een van de meest punitieve landen in Noord- en West-Europa? Een mythe ontzenuwd. Proces, Tijdschrift voor strafrechtspleging, 94(4), 240–254.

[4] van der Maden, M., Malsch, M., & de Keijser, J. (2017). Waarom wil de burger toch steeds dat rechters zwaarder straffen? De invloed van informatie en opleiding. Trema, 180–183.