M. Hovens

In 2016 heeft het Europees Hof van de Rechten van de mens (EHRM) Nederland opnieuw op de vingers getikt over de toepassing van de levenslange gevangenis. In de meeste Europese landen is een levenslange gevangenisstraf niet meer mogelijk, omdat zij dit inhumaan en onacceptabel vinden. Echter, in Nederland zijn er tussen 1970 en 2015 ongeveer 36 mensen veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Ons land was van mening dat, door middel van het gratie-systeem, er voldoende uitzicht is voor levenslanggestrafte gedetineerden. De regelgeving van Europa en Nederland lagen een aantal jaren dus niet op één lijn. Hoe staat het daar nu mee? [2]

 Nederland kreeg flink commentaar van het EHRM op de zaak van de moordenaar James Murray. Hij heeft in 1979 een zesjarig meisje uit Curaçao om het leven gebracht, uit wraak op haar tante. Meerdere keren heeft hij een verzoek gedaan tot vervroegde vrijlating, maar deze aanvragen werden door de rechter afgewezen. Het Hof heeft vastgesteld dat de levenslange straf van Murray inhumaan was, met name door het gebrek aan psychische hulpverlening. Bovendien zou het Nederlandse gratie-systeem niet aan de regels hebben voldaan, omdat er louter werd gehandeld met wraak en repressie in het achterhoofd. [2]

Echter, doordat de Nederlandse rechter kritiek hebben gekregen van het EHRM en van de Hoge Raad, vreesde toenmalig staatssecretaris Dijkhoff dat de rechters geen levenslang meer durfden op te leggen. [1] Het kabinet weigerde in eerste instantie veel met de bevindingen van het EHRM en de Hoge Raad te doen [3], maar zonder aanpassingen zouden de daders dan zeker hun heftige straf ontlopen. Om deze reden heeft Dijkhoff een adviescollege ingesteld, dat na 25 jaar zou moeten beoordelen of een tot levenslang veroordeelde zich kan gaan voorbereiden op een eventuele terugkeer in de samenleving. [1] Wanneer een gedetineerde positief advies krijgt, dan mag hij of zij starten met re-integratieactiviteiten. De resultaten hiervan spelen een grote rol in de uiteindelijke gratieprocedure. De eindbeslissing over de vervroegde vrijlating van de gedetineerden zal nog steeds bij de staatssecretaris liggen. [4]

Zijn de meningen van het EHRM en van de Hoge Raad hierdoor veranderd?

Vorige maand heeft de Hoge Raad geoordeeld dat Nederlandse rechters levenslang mogen blijven opleggen. Volgens de hoogste rechters staat het EVRM niet meer in de weg om deze uitspraak te doen. De huidige regeling van de herbeoordeling en de toetsing door het adviescollege van Dijkhoff, voldoet aan de criteria van het Verdrag. De reden hiervoor is dat de burgerlijke rechter en de penitentiaire rechter een belangrijke rol hebben bij de beoordeling tot vervroegde vrijlating. Echter, de Hoge Raad heeft wel gesteld dat er na verloop van tijd een reële mogelijkheid tot herbeoordeling van de levenslange gevangenisstraf moet bestaan. [5]

Maar hoe reëel is het perspectief op vervroegde vrijlating dan?

Zoals verwacht, is het erg lastig voor levenslang gedetineerden om in aanmerking te komen voor herbeoordeling van zijn straf. Bij het beoordelen door het adviescollege worden er verschillende omstandigheden in oogschouw genomen, zoals het recidive-risico, de delictgevaarlijkheid, het gedrag en de ontwikkeling van de gedetineerden. Daarnaast speelt ook de impact op het slachtoffer en de nabestaanden een belangrijke rol. [6]

Door deze nieuwe uitspraak van de Hoge Raad en het adviescollege van Dijkhoff is er geen grote kloof meer tussen de wetgeving in Europa en die van Nederland. Ernstige delicten kunnen in Nederland dus nog gewoon op de juiste manier gestraft worden.

[1] ‘Laat de rechter beslissen over levenslang’, AD 8 september 2016, ad.nl, https://www.ad.nl/binnenland/laat-rechter-beslissen-over-levenslang~aa18b5cc/

 

[2] ‘Levenslang is mensen behandelen als afval’, AD 26 april 2016, ad.nl, https://www.ad.nl/binnenland/levenslang-is-mensen-behandelen-als-afval~a787fe0c/

 

[3] ‘Is levenslang in Nederland een humane straf of niet?’, AD 25 april 2016, ad.nl, https://www.ad.nl/nieuws/is-levenslang-in-nederland-een-humane-straf-of-niet~a367ddbd/

 

[4] ‘Dijkhoff stelt adviescollege levenslang in’, De Volkskrant 25 oktober 2016, ad.nl, https://www.volkskrant.nl/binnenland/dijkhoff-stelt-adviescollege-levenslang-in~a4402332/

 

[5] ‘Hoge Raad: levenslang blijft mogelijk’, Advocatenblad 19 december 2017, advocatenblad.nl, http://www.advocatenblad.nl/2017/12/19/hoge-raad-levenslang-blijft-mogelijk/

 

[6] ‘Heeft de levenslanggestrafte nu wel een reëel perspectief op vrijheid?’, Penn Bakker Advocaten 14 september 2017, pennbakker-advocaten.nl, https://www.pennbakker-advocaten.nl/heeft-de-levenslanggestrafte-nu-wel-een-re-el-perspectief-op-vrijheid-