De dood van Lisa Montgomery zal niemand ontgaan zijn. Elke krant en nieuwssite publiceerde een artikel over de eerste vrouw die sinds zeventig jaar is geëxecuteerd in de Verenigde Staten. De 52-jarige vrouw is in 2007 ter dood veroordeeld voor moord. Vorige week maandag schortte de rechter de executie – die oorspronkelijk vorige maand zou plaatsvinden – op om de psychische gesteldheid van Montgomery vast te stellen. Het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten draaide dit echter terug, waardoor de executie toch door kon gaan. Dinsdag is Montgomery overleden nadat zij een dodelijke injectie kreeg toegediend.[1]

Als een van de weinige landen voeren de Verenigde Staten nog de doodstraf uit. Eeuwenlang was de doodstraf ook de zwaarst mogelijke straf in Nederland. Alhoewel sommige landgenoten dit anders willen zien, is de doodstraf afgeschaft in 1870. De voornaamste redenen daarvoor zijn als volgt samen te vatten:

  • De doodstraf laat zich niet proportioneren naar de mate van schuld;
  • Zij is onherstelbaar in geval van rechterlijke dwaling;
  • Zij heeft geen sterke afschrikkende werking dan andere straffen;
  • De doodstraf is bovendien zeer ongelijk omdat leven en sterven niet voor alle mensen gelijke betekenis hebben;
  • De doodstraf sluit alle mogelijkheid tot zelfinkeer uit, terwijl beveiliging van de maatschappij met de mogelijkheid tot zelfinkeer met andere straffen of maatregelen mogelijk is.[2]

Dat de doodstraf niet meer kan worden opgelegd volgt uit artikel 114 van de Grondwet. Het verbod van de doodstraf is bovendien geregeld in internationale verdragen.[3] Daarmee is Nederland een van de 143 landen die de doodstraf hebben afgeschaft.[4]

Tegenwoordig is de levenslange gevangenisstraf de zwaarste straf die kan worden opgelegd in Nederland (artikel 9 lid 1 sub a onder 1 jo. artikel 10 lid 1 Sr). Ook deze straf deed stof opwaaien. Levenslang betekent in Nederland namelijk daadwerkelijk levenslang. Een levenslanggestrafte kon slechts vrijkomen via een herziening. De levenslange gevangenisstraf die ‘gewoon’ voortduurt tot de rest van het leven levert volgens het EHRM echter een schending van artikel 3 EVRM op.[5] Daarom is er in 2017 nieuw beleid ingevoerd op basis waarvan elke levenslanggestrafte na 25 jaar een herbeoordeling krijgt. Dit betekent dat juristen en gedragswetenschappers van het Adviescollege Levenslanggestraften advies geven aan de minister voor Rechtsbescherming of een veroordeelde kan beginnen met activiteiten die gericht zijn op een mogelijke terugkeer in de samenleving. Daarbij wordt gekeken hoe hij zich heeft ontwikkeld, of er kans is op herhaling en hoe slachtoffers of nabestaanden er tegenover staan. Uiterlijk twee jaar daarna krijgt de koning advies van de minister, het Openbaar Ministerie en de rechter die de straf heeft opgelegd. Op basis daarvan beslist de koning of hij wel of geen gratie verleent.[6] Met de invoering van het nieuwe beleid kan een levenslanggestrafte dus op twee manieren vrijkomen: via een herziening of herbeoordeling.

Al met al zullen we in Nederland geen taferelen meemaken waarbij een veroordeelde op de ene dag (letterlijk) uitstel van executie krijgt en op de andere dag toch wordt geëxecuteerd. De doodstraf is 151 jaar geleden afgeschaft met een aantal redenen die hun gelding hebben behouden. Daardoor is de levenslange gevangenisstraf de zwaarste straf die Nederland op dit moment kent. De discussie over de doodstraf zal daarentegen blijven bestaan. Lees de reacties op Facebook maar zodra er een schokkend nieuwsbericht naar buiten wordt gebracht.

[1] L. Hardings, ‘Trump administration condemned over Lisa Montgomery execution’, theguardian.com; zie ook ‘Lisa Montgomery: US executes only woman on federal death row’, bbc.com.

[2] Kamerstukken II 2003/04, 29671 (1765), nr. 3, p. 3 (MvT).

[3] Zie bijvoorbeeld het Zesde en Dertiende Protocol bij het EVRM en het tweede facultatieve protocol bij het IVBPR.

[4] ‘Doodstraf’, amnesty.nl (zoek op doodstraf cijfers).

[5] Zie bijvoorbeeld EHRM 26 april 2016, ECLI:CE:ECHR:2016:0426JUD001051110 (Murray/Nederland).

[6] ‘Levenslang’, rechtspraak.nl (zoek op levenslang).