Recentelijk is veel te doen geweest over het referendum dat er aan zit te komen in Turkije. Mevlüt Cavusoglu is de huidige minister van buitenlandse zaken in Turkije en is van plan om in Nederland campagne te voeren om ‘ja’ te stemmen op het referendum.[i] Ook in Duitsland wil Turkije campagne voeren om de daar wonende Turken te overtuigen. Deze campagne wordt echter niet met veel enthousiasme ontvangen. Wat speelt er en waar gaat dit referendum, dat gepland staat op 16 april, eigenlijk over?[ii]

Diplomatieke ‘ruzie’

Dat Turkse ministers in Europa campagne willen voeren, wordt niet erg op prijs gesteld. In Nederland heeft het kabinet laten weten dat deze ‘pro-Erdoğan-campagne’ niet gewenst is. Op dit moment is het kabinet bovendien aan het onderzoeken of er misschien mogelijkheden bestaan om de komst van de campagnevoerders uit Turkije tegen te gaan.[iii] In Duitsland hebben bovendien twee steden om procedurele redenen de manifestaties daar verboden.[iv] Turkije reageert daarop door te stellen dat Duitsland een dubbele moraal hanteert en een ‘fascistische beslissing’ heeft genomen.[v] Ook Nederland wordt onder vuur genomen. Naar de mening van Cavusoglu kunnen ze niet worden tegengehouden in hun wens campagne te voeren. Hij wijst op de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vergadering.[vi]

Trias politica in Turkije

Om te bekijken waar het referendum precies over gaat, is het belangrijk eerst kort te schetsen hoe de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht in Turkije zijn verdeeld. In Turkije wordt de wetgevende macht gevormd door het parlement. In dit parlement zitten verschillende politieke partijen die samen zorgen voor een totaal van 550 parlementsleden. Voor die partijen vinden verkiezingen plaats. Om een wetsvoorstel erdoor te krijgen, is de meerderheid vereist. Als het gaat om een wijziging van de grondwet, moet 2/3e voor het voorstel zijn. De president van Turkije maakt deel uit van de uitvoerende macht en wordt gekozen voor een periode van 7 jaar.[vii] De president van Turkije is volgens artikel 101 van de Turkse grondwet onpartijdig. Naast de president bestaat de uitvoerende macht ook uit de ministerraad, het kabinet en het lokale bestuur in de verschillende provincies. De rechtsprekende macht bestaat uit verschillende rechtbanken op het gebied van civiel recht, publiek recht en strafrecht. In elk van deze gebieden is hoger beroep mogelijk. Daarnaast heeft Turkije een Constitutioneel Hof, Anayasa Mahkemesi, genaamd. Dit Hof toetst of wetten in overeenstemming zijn met de grondwet. Sinds 15 juli 2016 is de noodtoestand uitgeroepen, waardoor de president per decreet kan regeren en het parlement op die manier kan omzeilen. Een decreet heeft dan dezelfde status als een wet.[viii] Ook het EVRM is voor onbepaalde tijd opgeschort.[ix] De noodtoestand is begin januari nog voor drie maanden verlengd.[x]

Voorstel grondwetswijziging

De huidige president van Turkije, Recep Tayyip Erdoğan, heeft een grondwetswijziging voorgesteld. Het parlement behaalde echter niet een tweederdemeerderheid. Er hebben 339 van de 550 parlementariërs voor gestemd. Omdat dit meer is dan 330 stemmen, heeft Erdoğan de mogelijkheid om een referendum plaats te laten vinden om het voorstel er alsnog door te krijgen.[xi] Waarop ziet dit voorstel om de grondwet te wijzigen? Artikel 1 van de Turkse Grondwet zou een ogenschijnlijk positieve wijziging ondergaan, zo wordt de rechterlijke macht niet onafhankelijk geacht, maar tevens onpartijdig. Daarnaast worden de bevoegdheden van het parlement ingeperkt. Nu kan het parlement nog controle uitoefenen op het kabinet (artikel 5), onder andere door middel van een motie van wantrouwen (artikel 6). Laatstgenoemde zal met de nieuwe grondwet verdwijnen. Vooral de wijziging van artikel 8 is interessant. In dit artikel is nu geregeld dat ‘de eerste minister’ het hoofd is van de uitvoerende macht, de ministers kiest en daarover de president laat goedkeuren. Met het nieuwe voorstel zou dit ingrijpend veranderen, omdat de president de vicepresident en de ministers zal benoemen. De ministerraad vervalt, waardoor de president het hoofd wordt van de uitvoerende macht. Waar artikel 9 voorheen de president grotendeels onschendbaar verklaarde, wordt bij het voorstel dit geschrapt. De president kan vervolgd worden voor misdaden. [xii] Ook zorgt de wijziging ervoor dat Erdoğan meer invloed heeft op de rechtspraak en dat hij langer als president kan blijven aangesteld.[xiii] De grondwet zal bovendien op andere vlakken worden aangepast als het referendum genoeg ‘ja-stemmen’ krijgt. Erdoğan omschrijft het zelf als een ‘nieuw presidentieel systeem’, dat in het belang van Turkije zou zijn.[xiv] In Nederland staat de media in ieder geval erg kritisch tegenover het wetsvoorstel. Er wordt bijvoorbeeld geschreven dat de macht in één hand komt te liggen[xv] en dat Erdoğan een legitieme dictator zal worden[xvi].

Vanuit het oogpunt van de Nederlandse trias politica en de vrijheden die we hebben verworven, is de voorgestelde grondwetswijziging te zien als een inbreuk op de democratische waarden. Toch lijken er in Turkije genoeg mensen te geloven in president Erdoğan en het belang van de wijziging. Op het moment is nog geen peil te trekken op de uitslag, maar wat de uitkomst ook zal zijn: Turkije gaat een roerige tijd tegemoet.

 

[i] ‘Turkse minister Cavusoglu komt campagne voeren in Rotterdam’, NOS 3 maart 2017, nos.nl, http://nos.nl/artikel/2161097-turkse-minister-cavusoglu-komt-campagne-voeren-in-rotterdam.html.

[ii] Erdogan prikt datum voor grondwetreferendum’, NOS 10 februari 2017, nos.nl,  http://nos.nl/artikel/2157471-erdogan-prikt-datum-voor-grondwetreferendum.html.

[iii] [iii] ‘Kabinet: pro-Erdogan-campagne in Nederland ongewenst’, NOS 3 maart 2017, nos.nl, http://nos.nl/artikel/2161117-kabinet-pro-erdogan-campagne-in-nederland-ongewenst.html.

[iv] ‘Twee Duitse steden schrappen evenement met Turkse ministers’, NOS 2 maart 2017, nos.nl, http://nos.nl/artikel/2160881-twee-duitse-steden-schrappen-evenement-met-turkse-ministers.html

[v] ‘Turkije: Duitsland moet zich leren gedragen’, NOS 3 maart 2017, nos.nl,  http://nos.nl/artikel/2160999-turkije-duitsland-moet-zich-leren-gedragen.html.

[vi] ‘Turkijke: Nederland kan ons niet tegenhouden’, NOS 4 maart 2017, nos.nl, http://nos.nl/artikel/2161208-turkije-nederland-kan-ons-niet-tegenhouden.html.

[vii] ‘Turkse president Gül mag tot 2014 blijven’, Telegraaf 14 juni 2012, telegraaf.nl, http://www.telegraaf.nl/buitenland/article20081261.ece.

[viii] ‘Zorgen over noodtoestand in Turkijke’ NRC 21 juli 2016, nrc.nl, https://www.nrc.nl/nieuws/2016/07/21/zorgen-over-noodtoestand-in-turkije-3335987-a151268.

[ix] ‘Turkijke’, Amnesty International, amnesty.nl, https://www.amnesty.nl/landen/turkije.

[x] ‘Turkey extends state of emergency’, AA 4 maart 2017, aa.com.tr, http://aa.com.tr/en/todays-headlines/turkey-extends-state-of-emergency-/719769.

[xi] ‘Bevolking bepaalt via referendum macht Erdogan’, MetroNieuws, 21 januari 2017, metronieuws.nl, http://www.metronieuws.nl/nieuws/buitenland/2017/01/bevolking-bepaalt-via-referendum-macht-erdogan.

[xii] ‘Een vergelijking tussen de oude en de nieuwe Turkse grondwet’, De Jonge Turken 14 januari 2017, dejongeturken.com, http://www.dejongeturken.com/een-vergelijking-tussen-de-oude-en-de-nieuwe-turkse-grondwet/.

[xiii] ‘Turks parlement stemt in met extra macht voor Erdogan’, NRC 21 januari 2017, nrc.nl, https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/21/turks-parlement-stemt-in-met-extra-macht-voor-erdogan-a1542369.

[xiv] ‘Erdogan over referendum: Turken willen nieuw systeem’, Turkse Media 22 januari 2017, turksemedia.nl, http://turksemedia.nl/erdogan-referendum-turken-willen-nieuw-systeem/.

[xv] ‘Macht Turkije in een hand’, NRC 24 januari 2017, nrc.nl, https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/24/macht-turkije-in-een-hand-6368394-a1542700.

[xvi] ‘Erdogan wordt legitieme dictator van Turkije na referendum’, Volkskrant 7 maart 2017, volkskrant.nl, http://www.volkskrant.nl/opinie/erdogan-wordt-legitieme-dictator-van-turkije-na-referendum-over-grondwet~a4470864/.